Diplomatie en decor

Diplomatie en decor

Bina Ayar

Ergens begin vorige eeuw druppelen de eerste vrouwen binnen bij de waterschappen. Helemaal normaal is dat dan nog niet, want de voorkeur gaat in die tijd uit naar mannelijke medewerkers. Drie eeuwen eerder zijn er al uitzonderingen. Bartholda van Swieten komt in 1629 in dienst van het hoogheemraadschap van Rijnland. Als huismeesteres gaat zij over de herinrichting van het interieur van het gemeenlandshuis. Haar kijk op woninginrichting is interessant, dat geldt ook voor haar geheime diplomatieke activiteiten.

Als de weduwe van jonkheer Adriaen van Swieten in 1628 Rijnlands gemeenlandshuis verlaat, neemt zij ook het meubilair mee. Haar man was de laatste dijkgraaf die woonde op zijn werk, in het prachtige gemeenlandshuis in Leiden. Het huis blijft na haar vertrek ‘gansch ontblotet ende onversien’ achter.

Aan de zus van de overleden dijkgraaf de taak om daar verandering in te brengen. Bartholda van Swieten, ook wel bekend als juffer T’Serclaes, wordt in januari 1629 aangesteld als huismeesteres. De 63-jarige dame krijgt een jaarlijkse vergoeding van driehonderd pond, én een blanco cheque om leuke spullen te kopen voor het imposante gebouw. Zoals met ingelegd hout versierde bedsteden voor overnachtende dijkgraven. Ook al zullen de dijkgraven er maar halfzittend in slapen -je wil niet dat er te veel bloed naar je hoofd stroomt en je onverhoopt sterft in je slaap-, mooi zijn de slaapkasten wel. Mede dankzij violet- en oranje damast en fraaie blauwe, gele en zwarte stoffen. Ook het overige meubilair mag er zijn; stoelen naar Spaans model, levensgrote spiegels en prachtige gordijnen voor de ramen.

Je mannetje staan

De herinrichting van zo’n representatief gebouw vergt het nodige organisatietalent. Bartholda is op een enkele schoonmaakster na de enige vrouw in het decoratieteam. Wil je in de zeventiende als vrouw je mannetje staan, dan moet je van goeden huize komen. En dat doet ze. Van moeder en vaderskant is zij verwant aan adellijke geslachten. De vader van haar zeven kinderen is de baljuw van Schoonhoven. Tot haar kennissenkring behoren onder meer landsadvocaat Johan van Oldenbarneveldt en prins Maurits.
Dat een voorname afkomst niet gelijk staat aan een zorgeloos bestaan, bewijst haar levensloop. Kort na haar geboorte in 1566 wordt haar Haagse geboortehuis in beslag genomen. Vader heeft zich namelijk aangesloten bij de Opstand en het gezin moet vluchten voor de troepen van Alva. Pas als de Geuzen Holland in handen krijgen, keert ze terug naar Den Haag. Haar ouders zijn dan al overleden. Bezittingen van haar echtgenoot op Spaans grondgebied worden later eveneens geconfisqueerd. Hij overlijdt in 1612. Twee jaar daarna verdrinkt haar zoon Charles.

Zottin

Misschien is die bewogen geschiedenis de reden dat ze zich opwerpt als geheime diplomate. Als het twaalfjarig bestand tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1621 afloopt, heeft bijna niemand zin in de voortzetting van de ellendige Tachtigjarige Oorlog. Bartholda heeft dat al helemaal niet en voert namens prins Maurits geheime onderhandelingen met de Spaanse Zuidelijke Nederlanden. Jarenlang reist ze tussen Brussel en het Binnenhof. In de Zuidelijke Nederlanden bezoekt ze meteen haar dochters, maar het hoofddoel is een verlenging van het bestand en het liefst definitieve vrede. Haar vele bemiddelingspogingen, ook over de uitruil van gevangen, leveren weinig op. Maurits noemt haar de ‘koppelaarster van het bestand’ en één keer ‘een zottin’.  Misschien gebruikt de prins haar in een diplomatiek spel, misschien is Bartholda te enthousiast naar Maurits smaak. Toch hebben de bemiddelingspogingen van Bartholda ook na zijn dood weinig succes. In 1629 bemiddelt ze nog een laatste keer bij een gevangenenruil, daarna verdwijnt ze van het diplomatieke speelveld. Rond diezelfde tijd zal ze gaan schitteren in het decor van het gemeenlandshuis.

Een Haagsche Joffer

Haar nalatenschap is dat ze eeuwenlang tot de verbeelding blijft spreken. De negentiende-eeuwse schrijver H.J. Schimmel maakt haar zo tot de hoofdpersoon van zijn historische roman ‘Een Haagsche Joffer’. Helemaal waarheidsgetrouw wordt Bartholda daarin niet afgeschilderd, maar het gelijknamige toneelstuk waarin actrice Kleine-Gartmann haar vertolkt, is wel een succes.
Tastbare zaken laat ze niet na. Haar fleurige zeventiende-eeuwse decor wordt in de negentiende eeuw volledig vervangen door nieuw kantoormeubilair. Niet één object uit Rijnlands historische collectie is van Bartholda. Alleen de handtekening onder de rekening voor aangeschafte goederen is van haar. Haar diplomatieke activiteiten leveren evenmin veel concreets op.

Bartholda’s geliefde vrede komt er overigens wel, al zal zij dat niet meer meemaken. Enkele maanden voor de Vrede van Münster, overlijdt ze op 81-jarige leeftijd in haar woonplaats Den Haag.

Met dank aan Peter Siepman, erfgoedbeheerder/archivaris van het hoogheemraadschap van Rijnland.

Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift het Waterschap (SDU)

Spread the love
Written by

Historicus, journalist en eindredacteur Bina Ayar schrijft over onder meer geschiedenis, gezondheid en (tijds)geest. Verder een gespecialiseerde generalist, dus ook dieren. Zet de puntjes op de i in Nederlandse teksten, maar levert ook Engelse teksten en Engelstalige eindredactie. 'Liefde voor geschiedenis, actualiteit en taal is de rode draad door mijn werk'.