Tsaar Alexander in Katwijk
Bina Ayar
Dat de verhoudingen met Russische leiders weleens beter zijn geweest dan nu, blijkt uit het bezoek van de Russische Tsaar Alexander aan de Katwijkse Werken in 1814. Als vredesstichter van Europa- hij heeft Napoleon naar Elba gestuurd- kan hij rekenen op een feestelijk onthaal. Dat een van die Katwijkse werken minder deugt of dat de werken er zonder Napoleon niet zouden zijn geweest, kan de vorstelijke pret niet drukken.
Alles is uit de kast gehaald voor het Russische bezoek op 2 juli 1814. Heel Katwijk is versierd en er is veel enthousiast volk op de been om Alexander en zijn gevolg te begroeten. Aan Rijnlands bestuursleden de eer om het bezoek te verwelkomen bij een van de drie bruggen van de Katwijkse Werken, een must-see in de negentiende eeuw.
De tsaar krijgt ook een rondleiding langs het nieuwe stoomgemaal aan het Katwijks Kanaal gevolgd door een bezoek aan de buitensluis van de twee uitwateringssluizen. Vier sterke mannen openen daar moeiteloos de vijf schuiven van elk 12.000 pond. Het water stort met een enorme snelheid vanuit het Katwijks Kanaal de Noordzee in.
Beetje alcohol
Een meesterwerk, zo noemt een zwaar geïmponeerde Alexander de werken tijdens het dejeuner in het huis van Rijnland. Tijdens de Hollandse lunch waar het gezelschap 16 flessen rode wijn, 12 flessen jenever en 16 kruiken bier achterover slaat, maakt hij ook tijd om de kaarten en tekeningen van de sluizen nader te bestuderen. Het nuttige met het aangename verenigen is van alle tijden, al doen ze in 1814 minder tuttig over een beetje alcohol daarbij.
Het bezoek is onderdeel van Alexanders zegetocht door Europa nadat hij Parijs is ingetrokken als overwinnaar van Napoleon. Ironisch genoeg zouden de werken er zonder Napoleon niet zijn geweest. Vooral Haarlem vreest voor de scheepvaart en wil liever via de Spaarne afwateren. Met de komst van een verenigd Nederland onder leiding van Napoleons broer Lodewijk gaat het algemeen belang zwaarder wegen, zodat de werken er alsnog komen. Ook Napoleon Bonaparte wil Katwijk daarom zien in 1811. Alleen loopt dat een beetje anders dan Rijnland had gehoopt.
Feestje bouwen
Wanneer Napoleon precies arriveert is niet bekend en dus wacht het voltallige bestuur twee weken lang in Rijnlands gemeenlandshuis in Halfweg op de keizer die dan in Amsterdam verblijft. Als Napoleon eindelijk naar Katwijk gaat, laat hij Halfweg links liggen. Bij de Werken praat hij alleen met de directeur van de Katwijkse Uitwatering. Het Rijnlandse bestuur snelt hem achterna om toch een feestje te bouwen, maar Napoleon is alweer naar Den Haag gestormd. Met het bezoek van Alexander maakt het bestuur drie jaar later zijn blunder ruimschoots goed.
De komst van de hoge heren laat zien hoe belangrijk de Katwijkse Werken zijn in de negentiende eeuw en niet alleen in Katwijk. Dat de stoommachine dan nog niet helemaal lekker werkt is bijzaak. De nieuwe vuurmachine houdt alleen de Hoornes polder een beetje nat. Best een dure hobby als al snel blijkt dat een eenvoudige molen hetzelfde doet. In 1837 wordt het gemaal dan ook verkocht. De sluizen blijken wel tot de jaren tachtig van de vorige eeuw nuttig voor de afwatering van het gebied.
Van het Russische bezoek is alleen een vier pagina’s tellend verslag bewaard gebleven in het archief. De tour van Alexander vandaag overdoen, kan niet. De functie van de binnensluis is overgenomen door een gemaal en de buitensluis is vervangen door een nieuw noordelijker gelegen exemplaar. Het gebouw waar de heren lunchten is er ook niet meer. In de tussentijd is er ook wel wat gebeurd in de watergeschiedenis, zoals de drooglegging van het Haarlemmermeer en de watersnoodramp van 53. Dat geldt overigens ook voor de familiegeschiedenis van de tsaar.
Huwelijk
Tijdens Alexanders bezoek weten ze dat allemaal nog niet. Dan is het genieten geblazen van de werken en de lunch. De Oranjes zijn er ook bij, inclusief de latere Koning Willem II die met Alexanders zus Anna Paulowna zal trouwen. Niet uitgesloten is dat het huwelijk daar is beklonken met een ‘Na zdorov’e!’, want hierna zal de tsaar nooit meer naar Nederland komen. Maar aan Katwijk zal hij ongetwijfeld alleen maar prettige herinneringen houden.
Met dank aan oud-archivaris Peter Siepman en archivist Paul Schevenhoven van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift het Waterschap (SDU)