Verloren en verborgen parels van de waddenzeedijk

Verloren en verborgen parels van de Waddenzeedijk

Bina Ayar

Onder de vele schatten van de waterschappen bevinden zich ook verloren parels. Kunst- of bouwwerken die in de loop der eeuwen verdwenen. Dat lot ondergaat ook een glassculptuur van Jan Wolkers op de Waddenzeedijk in Texel. Alleen gaat het hier om een kunstwerk uit 1998 dat vier jaar later al wordt vernield. Soms komt een unieke schat juist weer tevoorschijn, na eeuwen verborgen te zijn geweest in een dijk. Ook die primeur is voor de Waddenzeedijk.

Het 3,3 meter hoge glazen kunstwerk Tot hiertoe en niet verder van de in 2007 overleden Wolkers was ‘een soort baken’ voor wie met de boot naar Oudeschild in Texel voer, aldus de kunstenaar. Zelf reed hij ook graag naar zijn glazen schepping in de Prins Hendrikpolder: ‘Gewoon om te kijken hoe de horizon erdoorheen sneed’. Het glassculptuur symboliseerde prachtig de op de dijk slaande golven.

Lang kunnen de eilandbewoners niet genieten van kunst op de dijk, want al in maart 2002 slaan vandalen toe. Het Hoogheemraadschap van Uitwaterende Sluizen herstelt de boel, maar een paar maanden later blijkt de vernielzucht van onbekenden sterker. Dit keer is de sculptuur totaal aan splinters geslagen en is de voet ook zwaar beschadigd. Zo eindigt het verhaal van een jong en modern kunstwerk dat nog eeuwen voor zich had.

Unieke kans

De aanleiding om het kunstwerk in 1998 te plaatsen is de voltooiing van een dijkverbetering ter plekke. Bijna twintig jaar later werkt het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier weer aan de Waddenzeedijk. Dit keer wordt maar liefst 14 kilometer dijk aangepakt, inclusief drie gemalen in het gebied. Voor de aanleg van een nieuw uitstroomgemaal bij het fort De Schans wordt dwars door de historische dijk gegraven. Een unieke kans voor archeologen om de waterkering van binnen te bekijken. In het hart van de dijk wachten de parels: een zestiende-eeuwse wierriem bijvoorbeeld en delen van een wachttoren uit de Tachtigjarige Oorlog. Onder de dijk is het nog spannender. Daar vinden we sporen die teruggaan tot de ijzertijd.

De met gestapelde zandige kleizoden gebouwde dijk zelf stamt uit 1350, maar blijkt niet bestand tegen de golfslag. Reden om het bouwwerk in de vijftiende eeuw te versterken met een riem van wier uit de Waddenzee. Als de stormvloed van 1590 toeslaat en het voorland wegslaat, komt daar een nieuwe wierriem bij. Die verankeren de eilandbewoners met grote houten palen.

In het hart van de dijk wachten de parels: een zestiende-eeuwse wierriem bijvoorbeeld en delen van een wachttoren uit de Tachtigjarige Oorlog.

Paalwormen

Dat gaat goed totdat in 1731 paalwormen de dijkconstructie ontdekken. De tweekleppige schelpdieren voelen zich vooral thuis in door zeewater omspoeld hout. Hun allergrootste passie: boren in de lange rijen houten palen langs dijken. De boorlust van de weekdiertjes is onverzadigbaar. Ze eten bijna alle palen op, tot de wierriem op instorten staat. Overstromingen liggen op de loer en dus moeten de eilandbewoners weer aan de slag met hun dijk. Dit keer versterken ze hem met stenen. Die halen ze uit daarvoor speciaal te slopen hunebedden uit Drenthe en later uit Scandinavië. Dijkverbetering vergt creatieve oplossingen en is van alle tijden, zo blijkt maar weer.

De geschiedenis van de dijk tot nu toe, eindigt wel feestelijk. Voor de archeologen was het al een feestje om in de dijk te kijken, nu is er ook een lakprofiel van de dwarsdoorsnede. Voor de allereerste keer in de geschiedenis is de afdruk van de dijkcontouren te zien op een immens doek dat enkele meters vloeroppervlak beslaat. Het kunstwerk van rond de twaalf bij vijf meter toont de geschiedenis van Texel vanaf de ijzertijd tot de dag van vandaag. Inclusief originele grondlagen, kleihompen en zelfs historische platenresten. Het doek is educatief, maar ook mooi. Ieder tijdperk heeft zo zijn eigen materialen voor dijkversterking en dat levert een regenboog aan kleurschakeringen op. “Het lakprofiel zou niet misstaan op de Biënnale van Venetië, “ vindt ook archeoloog Michiel Bartels die nauw is betrokken bij het project.

Bloemen in de knop gebroken

Voorlopig blijft het doek op Texel. Delen ervan waren al eenmalig te zien in museum Kaap Skil.  Vlakbij de plek waar Wolkers schat stond kunnen bezoekers hoogstwaarschijnlijk binnenkort ook het kunstwerk in zijn geheel bewonderen.

Aan het glassculptuur herinnert alleen nog een eenvoudige zwarte plaquette. De tekst eindigt met mooie woorden van Willem Kloos: ‘Ik ween om bloemen in de knop gebroken’. Voor hun verloren schat kregen de Texelaren een verborgen parel terug. Vernielingen komen en gaan, maar kunst en dijkversterkingen blijven altijd bestaan.

Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift het Waterschap (SDU)

Spread the love
Written by

Historicus, journalist en eindredacteur Bina Ayar schrijft over onder meer geschiedenis, gezondheid en (tijds)geest. Verder een gespecialiseerde generalist, dus ook dieren. Zet de puntjes op de i in Nederlandse teksten, maar levert ook Engelse teksten en Engelstalige eindredactie. 'Liefde voor geschiedenis, actualiteit en taal is de rode draad door mijn werk'.