Filosofische hulp populair
Bina Ayar
Wie een burn-out heeft, of kampt met verlies of een verslaving, heeft niet altijd een psychische aandoening. Toch komen mensen met dit soort kwesties eerder bij een psycholoog terecht dan bij een filosofisch practicus. De overtuiging dat filosofische consulten bijdragen aan mentale gezondheid wint ook terrein. ‘Als je gelukkig wilt worden ga je naar de psycholoog, bij ons kom je om wijzer te worden’.
Filosoferen mag dan zo oud zijn als de mensheid zelf, filosofische praktijken zijn een betrekkelijk nieuw fenomeen. De Duitser Gerd B. Achenbach zou in 1981 de eerste zijn om Philosophische Beratung aan te bieden: één-op-één filosofische consulten in een setting vergelijkbaar met die bij een psychotherapeut. Ook in Nederland openen de eerste filosofische praktijken in de jaren tachtig hun deuren. Om ze vaak daarna meteen weer te sluiten, want het zal nog lang duren voor praktische filosofie echt populair wordt.
Zweverig imago
“De filosofische praktijk is vrij nieuw en dus onbekend. Bovendien had filosoferen lange tijd een zweverig imago,” verklaart filosofisch practicus Dick van Hennik. “Terwijl niets confronterender is dan een goede vraag.”
In zijn Filosofische Praktijk Berkelstraat in Rotterdam begeleidt de oud-rector samen met twee collega’s zowel organisaties als particulieren in ‘scherp denkwerk’. Kwesties waarmee individuele klanten zich melden variëren van depressies tot willen stoppen met roken.
Aan diagnoses stellen en behandelplannen doen de filosofische practici niet. Wel aan ‘meer helderheid in het denken’ en ‘scherp denken’. In navolging van Socrates draait het hier vooral om vrijuit spreken en elkaar bevragen. “Het ter discussie stellen van aannames hoort daarbij, net als echt luisteren.”
Afvallen
“Een krachtige denkervaring leidt vaak tot verrassende inzichten en besluiten,” is de ervaring van collega Ariane van Heijningen. Je kunt bijvoorbeeld willen afvallen, maar waarom wil je dat, wat verwacht je ervan en wat betekent het voor jou. Als je het antwoord op die vragen weet, kun je met inzicht en bezieling daarnaar handelen.”
Hoe filosofische hulp in de praktijk werkt, ervaarde ze zelf toen ze zich met een burn-out meldde bij Harm van der Gaag, een van de grondleggers van de moderne filosofische praktijk. “Ik was depressief en werkte heel veel, maar vond mezelf toch lui. In de gesprekken met Harm zochten we uit wat lui nou echt betekent voor mij. Mijn definitie van lui bleek ‘stoppen voordat je dood bent’. Ik besefte dat dat niet gezond was, maar ook dat de suïcide van mijn vader een rol speelde in die extreme definitie. Ik kwam tot het inzicht dat ik anders wilde denken over mezelf en lui zijn. Met de bedrijfspsycholoog ben ik vervolgens aan de slag gegaan om ook mijn handelen daaraan aan te passen. Dat is me alleen door deze aanpak gelukt en niet met de psychologische begeleiding die ik daarvoor had.”
Diploma’s vervalsen
Inmiddels werkt ze fulltime als organisatieadviseur en filosofisch practicus. “Wat wij doen is de betekenis van problemen en dilemma’s doorgronden, zonder te oordelen.” Dat laatste is soms moeilijk. “Zo meldde zich hier een meisje met het dilemma of ze haar diploma’s zou vervalsen om een baan te krijgen. Uit de gesprekken volgde dat ze daar echt geen morele bezwaren tegen had, maar dat ze het niet durfde en daarom niet deed. De reden waarom ze er geen problemen mee had, was dat ze overtuigd was dat ze wel de vaardigheden had waar de diploma’s voor stonden. Zo ging ze nu ook het sollicitatiegesprek in en kreeg ze uiteindelijk de baan die ze wilde.”
Het gaat er om dat je de ander als mens serieus neemt. Door het leven niet voor de ander in te vullen, maar door vragen te stellen.
De ander serieus nemen
Veruit de meeste bezoekers worstelen met werkkwesties. Zoals Monique Muller, als zelfstandige onder meer werkzaam als adviseur voor opleidingsmanagers bij een ROC. “Onze organisatie werkt aan een herpositionering van de afdeling HRM waar ik onder val. Moet ik dan erin springen of meer een afwachtende houding aannemen. Daar piekerde ik over. De hoofdvraag bleek: hoe beweeg ik mij in veranderende situaties, maar ook hoe verhoudt erkenning zich tot waardevol zijn, want ik voelde mij niet erkend. Uiteindelijk besefte ik dat er heel veel spelers zijn en dat mijn invloed op de situatie beperkt is. Daardoor kan ik ontspanner omgaan met de veranderingen. Mijn eerste reactie is om in de doe-modus te schieten, maar soms is het wijzer om afstand te nemen. Ik ben mij daar nu bewust van en doseer dat ook beter in andere situaties. Een ander zal weer andere thema’s in zijn leven herkennen.”
Anderen komen naar de Filosofische Praktijk met levensvragen of om verlies te overdenken. Ontroerend vond Van Heijningen de ontmoeting met Harry die na twee herseninfarcten halfzijdig verlamd aan bed is gekluisterd in een verpleeghuis. “Hij wilde weten of hij zijn zelfstandigheid kan terugpakken. Na afloop zei hij: ‘Jij bent zo bijzonder, je bent de enige die ziet dat ik meer in mijn mars heb dan het lijkt’. Ik denk dat iedereen dat zou kunnen zien. Het gaat er om dat je de ander als mens serieus neemt. Door het leven niet voor de ander in te vullen, maar door vragen te stellen.”
Zelfreflectie
“Als filosofisch practici focussen wij ons niet zozeer op geluk of geestelijke gezondheid, maar op wijsheid zoeken,” zeggen Van Hennik en Van Heijningen. Dat wil niet zeggen dat je er niet beter van kunt worden: “Geluk is leven in overeenstemming met waar je voor staat. Als je weet waar je voor staat, kun je ook eerder daarnaar leven.”
Geestelijk verzorger Liesbeth Gerritsen van Gezondheidscentrum Levinas in Rotterdam is het daarmee eens. Het centrum verwijst sinds kort patiënten die daar behoefte aan hebben naar de Filosofische Praktijk Berkelstraat.
“Het effect van geestelijke zorg is moeilijk te meten,” zegt ze. “Daar wordt nu wel grootschalig onderzoek naar gedaan. Of je echt baat hebt bij filosofische sessies hangt ook af van je bereidheid tot zelfreflectie. De meeste mensen die wij spreken hebben veel aan de gesprekken met geestelijke verzorgers.”
Algoritmes
Nu de minister extra geld heeft vrijgemaakt voor geestelijke zorg via de eerste lijn, is de verwachting dat meer centra het voorbeeld van Levinas zullen volgen. “Praktische filosofie is sowieso aan een opmars bezig,” constateert Van Hennik. “Wij zien dat aan toenemende bezoekersaantallen, maar ook aan de populariteit van bijvoorbeeld de School of life in Amsterdam. Juist in onze tijd waarin algoritmes heilig lijken, is er behoefte aan wijsheid. Dat begint met vraagtekens zetten bij overtuigingen. Of zoals Socrates zei: Ik weet één ding en dat is dat ik niks weet.”
Juist in onze tijd waarin algoritmes heilig lijken, is er behoefte aan wijsheid. Dat begint met vraagtekens zetten bij overtuigingen.
Dit artikel verscheen ook in het Algemeen Dagblad en op Reporters Online.
